Việt Nhi Health Coach

Đôi lúc cảm thấy có những người bạn có khả năng lắng nghe “trị liệu” thiệt là những điều may mắn. Họ biết khi nào nên nghe, khi nào nên nói, nên nói cái gì, nên hỏi cái gì, mà lại hầu như rất ít áp đặt. Điều đó khiến cho bản thân mình rất là dễ chịu, cảm thấy được tôn trọng, được thấu hiểu và dám nói ra những sự thật mà mình không dám nói với ai.  

(Vì thật ra, không có gì hụt hẫng hơn việc vừa mới mở lòng được một chút thì bị cắt ngang bằng lời khuyên. Hoặc tệ hơn, là một câu đánh giá nào đó. Những lúc như vậy, mình rút lại. Khép lại. Và tự nhủ: “Thôi, lần sau không kể nữa.“) 

Thật sự thì “biết khi nào nên nghe, khi nào nên nói, nên nói cái gì, nên hỏi cái gì, không đánh giá, không phán xét, ít khi chủ động đưa ra lời khuyên” – nói thì đơn giản nhưng để làm được lại là một hành trình rất dài và nỗ lực học hỏi, thực hành chứ không phải là bản năng sinh ra đã có. Đây là kinh nghiệm cá nhân của Nhi thì có 4 điều “cần” để có thể phát triển năng lực lắng nghe chữa lành này:

1 – Cần nắm vững ít nhất 1 phương pháp trị liệu:

Phương pháp trị liệu giống như cái la bàn / bản đồ giúp bạn lắng nghe có trọng tâm hơn, thay vì nghe theo kiểu “tuỳ cơ ứng biến”, chỉ nghe thôi mà không biết phải trả lời như thế nào.

Ví dụ:

• Đối với phương pháp Liệu pháp nhận thức hành vi CBT: Lắng nghe và hồi đáp tập trung vào nhận ra đâu là niềm tin giới hạn của người kể
• Đối với phương pháp Soul Plan: Lắng nghe và hồi đáp tập trung vào nhận ra đâu là các đặc điểm tính cách, phẩm chất và giới hạn của các cặp năng lượng của người kể

Ghi chú: Các ví dụ Nhi đưa ra là có cả các trường phái tâm lý chính quy và tâm linh / liệu pháp thay thế.

2 – Cần một số kỹ năng nằm trong nhóm kỹ năng tham vấn:

Ví dụ:

• Kỹ năng tóm tắt giúp kết nối giữa người nghe và người nói tăng lên. Kỹ năng tóm tắt trong trị liệu nói đơn giản là tóm tắt lại nội dung người kia chia sẻ (bằng chính ngôn ngữ của bạn, nhưng giữ đúng tinh thần của họ). Điều đó giúp người kia cảm thấy bạn rất tập trung vào lời họ nói, đang rất tập trung vào họ chứ không phải phủ nhận họ.
• Kỹ năng ở lại với cảm xúc cũng rất quan trọng. Khi cảm xúc được thừa nhận (dù là giận dữ, buồn bã, ghen tị hay yếu đuối) thì chúng sẽ dịu lại. Ngược lại, nếu bạn (người nghe) tìm cách né tránh, trấn an, hoặc “sửa chữa” quá sớm, người nói sẽ thu mình lại, cảm thấy bị từ chối hoặc phán xét. Ở lại với cảm xúc nghĩa là cho phép người kia được là chính họ, không cần phòng vệ. Từ đó giúp người nói mở lòng ra, kết nối giữa bạn và người nói sẽ trở nên chặt chẽ, sâu sắc hơn.

3 – Cần có những thực hành kết nối với trực giác:

Trực giác – tưởng chừng là thứ “mơ hồ” – nhưng lại là một trong những năng lực tinh tế nhất trong khả năng lắng nghe trị liệu. Bởi vì bạn có thể cảm nhận được những điều mà người kia không nói ra, cũng như có thể đưa ra được phản hồi phù hợp (khi nào nên im lặng, khi nào nên hỏi, hỏi câu gì…) . Bạn biết đó, không phải ai cũng có thể diễn đạt trọn vẹn cảm xúc và suy nghĩ bằng lời nói một cách rõ ràng. Nhiều người khi chia sẻ thì nói vòng vo, nói hoặc nói một đằng nhưng ánh mắt và ngôn ngữ cơ thể thì lại nói một nẻo, hoặc họ thậm chí cảm thấy quá tải/trống rỗng không biết mình đang cảm thấy gì..

Nói tóm lại, trực giác giúp bạn cảm được “dưới lớp chữ”, có thể là:

• Sự buồn bã ẩn sau một câu chuyện tưởng như hài hước
• Sự bất lực phía sau lời đổ lỗi
• Nỗi cô đơn được gói trong tiếng cười xã giao
• …

Những thực hành để kết nối với trực gíac thì nếu các bạn quan tâm, Nhi sẽ viết riêng trong 1 bài khác nhé.

4 – Cần sức khoẻ tốt vì lắng nghe sâu là một dạng tiêu hao năng lượng tinh tế

Khi khoẻ thì bạn có thể duy trì sự tỉnh táo, hiện diện và ổn định cảm xúc trong suốt quá trình lắng nghe sâu. Toàn bộ việc tập trung lắng nghe, quản lý cảm xúc, duy trì kết nối với người nói, cân nhắc nên phản hồi như thế nào… đều tiêu hao năng lượng tinh thần lẫn thể chất. Nếu cơ thể mệt mỏi, bạn dễ mất kiên nhẫn, phân tán hoặc bị cuốn vào cảm xúc của người khác.

Nói thật có những ngày mệt, trong lúc tham vấn, Nhi đã không thể nhớ được là thân chủ vừa nói cái gì, đến nỗi phải xin lỗi và nhờ họ nhắc lại. Cũng may là họ đều thông cảm và không ngại. Những lần đó trở thành động lực nhắc Nhi phải ăn nhiều lên vì mình có trách nhiệm với chuyện mình đang làm.

5 – Nếu chỉ lắng nghe thôi, mà không lắng nghe trị liệu thì có được không?

Lắng nghe và Lắng nghe trị liệu là 2 cấp độ lắng nghe khác nhau. Bởi vì không phải ai cũng muốn và có thời gian để học hỏi kỹ năng lắng nghe trị liệu. Hiểu được 2 cấp độ này sẽ giúp bạn có biết mình đang ở đâu, và muốn phát triển đến mức nào.

5.1 – Lắng nghe bình thường – Kỹ năng sống cơ bản

Ai cũng có thể học và thực hành. Không cần kiến thức chuyên sâu, đủ để tạo ra kết nối trong đời sống hàng ngày – với bạn bè, người thân, đồng nghiệp.

Mục tiêu: Thể hiện sự quan tâm, muốn đồng hành và kết nối
Yêu cầu:

• Biết giữ im lặng khi người khác cần chia sẻ, không cắt lời

• Không vội vàng đánh giá, dán nhãn

• Không vội vàng đưa lời khuyên

• Không vội vàng phủ định: “Chuyện đó nhỏ xíu, có gì quan trọng đâu”, “Ngày xưa tôi khổ gấp ngàn lần mà có than thở như bạn đâu”…

• Biết phản hồi bằng ánh mắt, gật đầu, hoặc câu đơn giản: “Tôi hiểu”, “Nói tiếp đi…”

• Biết ghi nhận ở cấp độ đơn giản: “Anh biết em đã có cố gắng”, “Cám ơn chị đã…”
• Cần có mong muốn kết nối lành mạnh với người khác để có thể thực sự lắng nghe.

5.2 – Lắng nghe trị liệu – Kỹ năng chuyên sâu có định hướng

Thường được rèn luyện bởi các nhà tham vấn, trị liệu, hoặc những người làm nghề hỗ trợ cảm xúc chuyên nghiệp.

Mục tiêu: Giúp người chia sẻ hiểu rõ bản thân hơn, chạm vào cảm xúc sâu hơn, chuyển hoá niềm tin sai lệch hoặc tổn thương tâm lý.

Yêu cầu:

• Nắm vững ít nhất một phương pháp trị liệu (CBT, Adler, EFT, ACT, Soul Plan,…)

• Sử dụng kỹ năng tham vấn chuyên sâu như: đặt câu hỏi mở, tóm tắt, phản ánh cảm xúc, ở lại với cảm xúc

• Thực hành chánh niệm để giữ sự hiện diện

• Sử dụng trực giác để cảm được điều chưa được nói

• Biết giữ ranh giới, tránh bị cuốn vào cảm xúc người khác

• Cần có sức khoẻ và tâm lý ổn định

👉 Đây là cấp độ “lắng nghe bằng trái tim + trí tuệ + kỹ thuật”, thường hướng tới hỗ trợ sự chữa lành hoặc khai mở nội tâm.

Có đôi lần Nhi cảm thấy biết ơn vô cùng về con đường mình đang đi. Nó giúp Nhi mỗi ngày có thể thực hành và ứng dụng kỹ năng tham vấn này vào cuộc sống, đặc biệt trong tình yêu. Cặp đôi nào quen nhau cũng cãi vã mâu thuẫn cả. Nhi và bạn trai dù rất hợp nhau nhưng cũng có vài lần mâu thuẫn lớn. Những lúc đó, ngay lập tức Nhi vận dụng những điều này vào cuộc trao đổi và kết quả sau đó thực sự rất tốt đẹp. Cảm xúc được dịu đi và ai cũng được nói ra điều mình thật sự nghĩ, thật sự mong muốn.

Kết luận:

Cả 2 cấp độ này đều không thể “ngẫu nhiên” xảy ra. Rất hiếm người bỗng dưng sinh ra, lớn lên và có năng lực lắng nghe tốt.

Nên nếu bạn đang học cách lắng nghe – hãy kiên nhẫn với bản thân.
Và nếu bạn có một người biết lắng nghe bạn theo cách đó – hãy trân trọng họ thật nhiều nhé.

Nhà trị liệu Trần Khoa Việt Nhi