Lời khen ngợi là một công cụ hữu ích trong giao tiếp, giáo dục và động viên. Tuy nhiên, không phải mọi lời khen ngợi đều có tác dụng tích cực. Một số lời khen ngợi có thể tạo ra áp lực cho người được nhận, khiến họ cảm thấy lo lắng, tự ti, không muốn tiếp tục nỗ lực. Một số lời khen ngợi khác có thể tạo ra sự động viên tích cực cho người được nhận, khiến họ cảm thấy tự tin, hài lòng, muốn tiếp tục cải thiện bản thân. Vậy sự khác biệt giữa hai loại lời khen ngợi này là gì? Và làm thế nào để đưa ra lời khen ngợi tạo ra sự động viên tích cực?

1 – Nghiên cứu về lời khen của giáo sư tâm lý học Eddie Brummelman

Một nghiên cứu của vị Eddie Brummelman, giáo sư tâm lý học tại Đại học Amsterdam, đã thực hiện thí nghiệm với 565 trẻ em từ 7 đến 11 tuổi và cha mẹ của họ. Trong thí nghiệm, các em được yêu cầu vẽ một bức tranh, sau đó được khen bằng một trong ba cách:

• Khen về bản thân (ví dụ: “Em là một họa sĩ tuyệt vời”),
• Khen về bức tranh (ví dụ: “Bức tranh của em rất đẹp”),
• Không khen gì cả.

Sau đó, các em được hỏi về cảm nhận bản thân, cảm xúc, mong muốn vẽ tiếp. Kết quả nghiên cứu cho thấy, các em được khen về bản thân (cách 1) có xu hướng tự cao, tự đánh giá cao bản thân hơn các em được khen về bức tranh (cách 2) hoặc không khen (cách 3). Tuy nhiên, các em được khen về bản thân cũng có xu hướng tự ti, lo lắng, không muốn vẽ tiếp so hơn các em được khen về bức tranh hoặc không khen.

Điều này cho thấy, việc khen về bản thân có thể tạo ra áp lực cho người được nhận, khiến họ cảm thấy phải duy trì hình ảnh của mình, và sợ mất đi sự khen ngợi nếu không làm tốt.

Ngược lại, việc khen về bức tranh có thể tạo ra sự động viên tích cực cho người được nhận, khiến họ cảm thấy được công nhận cho những gì mình làm, và muốn tiếp tục cải thiện kỹ năng của mình.

2 – Lời khen ngợi sẽ ảnh hưởng đến kiểu tư duy cố định hoặc tư duy phát triển

Sự khác biệt giữa hai loại lời khen ngợi này có thể được giải thích bằng lý thuyết về tư duy cố định (fixed mindset) và tư duy phát triển (growth mindset) của Carol Dweck, giáo sư tâm lý học tại Đại học Stanford đưa ra.

Theo lý thuyết này, tư duy cố định là cách nhìn nhận bản thân có những đặc tính cố định, không thể thay đổi, ví dụ như thông minh, tài năng, đẹp. Người có tư duy cố định lượng thường tránh những thử thách, sợ thất bại, không chịu nhận lỗi, và coi sự phê bình là một cuộc tấn công cá nhân.

Còn tư duy phát triển là cách nhìn nhận bản thân có thể học hỏi, cải thiện, phát triển nhờ vào nỗ lực và kinh nghiệm. Người có tư duy phát triển thường đón nhận những thử thách, coi thất bại là một cơ hội để học hỏi, chịu trách nhiệm về lỗi của mình, và coi sự phê bình là một lời khuyên hữu ích.

Việc khen về bản thân (cách 1) có thể kích thích tư duy cố định, khiến người được nhận cảm thấy bản thân có những đặc tính cố định, và phải bảo vệ nó. Việc khen về bức tranh (cách 2) có thể kích thích tư duy phát triển, khiến người được nhận cảm thấy bản thân có thể làm tốt hơn, và muốn làm tốt hơn.

Do đó, để đưa ra lời khen ngợi tạo ra sự động viên tích cực, chúng ta nên khen về những gì người được nhận làm được, chứ không phải về những gì người được nhận có được. Chúng ta nên khen về những nỗ lực, tiến bộ, kỹ năng, thái độ, ý tưởng, sáng tạo của người được nhận, chứ không phải về những tài năng, thông minh, đẹp của người được nhận. Chúng ta nên khen về những gì người được nhận có thể kiểm soát, chứ không phải về những gì người được nhận không thể kiểm soát.

Lời khen ngợi là một món quà tinh thần, nhưng cũng có thể là một gánh nặng. Hãy biết cách đưa ra lời khen ngợi tạo ra sự động viên tích cực, để giúp người được nhận cảm thấy tự tin, hài lòng, và muốn tiếp tục phát triển bản thân.

Health coach Việt Nhi